پیوندهای تجاری و اثرات تکانه های قیمت نفت بر رشد اقتصادی ایران و شرکای تجاری اصلی (2007-1988)

نفت به عنوان ماده اولیه تأمین انرژی در جهان دارای اهمیت زیادی است. از یک سو، وابستگی کشورهای پیشرفته صنعتی به این ماده و تأثیرپذیری اقتصاد این کشورها از قیمت آن، وابستگی کشورهای در حال توسعه به اقتصاد این کشورها و وابستگی کشورهای صادرکننده نفت به درآمدهای نفتی، سبب شده تکانه های قیمت نفت، موجب آشفتگی اقتصاد کشورهای مختلف شود. از سوی دیگر، طی چند دهه اخیر پدیده جهانی شدن توانسته کلیه معادلات بین المللی و بعضا داخلی کشورها را تحت تأثیر خود قرار دهد. گسترش حجم مبادلات تجاری و مالی، افزایش وابستگی ها و ارتباطات اقتصادی بین المللی نشان دهنده آن است که اقتصادهای ملی باید در بستر جهانی (با رویکرد اقتصاد باز) مورد بررسی قرار گیرند. انتقال بین المللی تکانه ها از جمله تکانه جهانی قیمت نفت از موضوعاتی است که در پی جهانی شدن مطرح می گردد و از کانال های مختلف همانند تجارت اتفاق می افتد. در این پژوهش سعی بر این است که اقتصاد کشورها در فضای باز (با تأثیرپذیری از شرایط اقتصادی دیگر کشورهای مورد مطالعه) الگوسازی شود و اثرات تکانه قیمت نفت بر متغیر رشد اقتصادی ایران و کشورهای شریک تجاری اصلی آن با توجه به پیوندهای تجاری موجود میان آن ها طی دوره زمانی 2007:4-1988:2 مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور از روش مطرح شده توسط ابیسن (2000 و 2001) استفاده شده که یک الگوی خود توضیح برداری با متغیر برون زا (varx) است، تا بتوان بین اثر مستقیم تکانه قیمت نفت و اثر غیرمستقیم آن که از طریق تجارت با کشورهای شریک منتقل می شود، تفکیک قائل شد. همچنین از تصریح های غیرخطی برای استخراج تکانه های نفتی استفاده می شود تا تکانه مثبت قیمت نفت از تکانه منفی آن جدا شود. نتایج حاصل از توابع عکس العمل تحریک تجمعی در بلندمدت نشان می دهند که اثر مستقیم ناشی از افزایش قیمت های نفت بر رشد اقتصادی ایران به عنوان یک صادرکننده نفت مثبت و بر رشد اقتصادی اغلب کشورهای شریک تجاری که واردکننده نفت هستند منفی است. از آن جایی که بیشتر کشورها در جریان این بحران نفتی آسیب می بینند، اثر غیرمستقیم برای بیشتر آن ها منفی است. بنابراین، هرچند ناچیز اما از اثر مستقیم مثبت در ایران تا حدی می کاهد و اثر مستقیم منفی را در اغلب کشورهای دیگر تقویت می کند.